Mordy leżą w centrum grodzisk rozrzuconych we wschodnio-północnej części byłego województwa siedleckiego (Krzesk, Ostoje-Klimy, Krzymosze, Czołomyje, Podnieśno, Włodki, Niewiadoma gm. Sabnie).

    Gdzie obecnie znajdują się Mordy, istniał przed wiekami gród obronny. Na miejscu grodziska pobudowany został zamek warowny, przebudowany wielokrotnie (obecny zespół pałacowo-parkowy jest pozostałością minionych okresów).
    Kto i kiedy zamek ten pobudował? A w związku z tym kiedy i jak powstała niegdyś osada, a obecnie miasto Mordy?
    Prawdopodobieństwem jest, że osada i zamek powstały za panowania Bolesława Wstydliwego.
    Położenie polityczne ówczesnego Podlasia było dość niejasne. W następstwie walk z Jaćwingami i wypieranie ich ku północy zjawiło się kilku pretendentów do ziem na nich zdobytych: książęta mazowieccy, książęta małopolscy, kniaziowe ruscy oraz Litwini i Zakon Krzyżacki. Te pretensje i spory rozsądził papież Innocenty IV w roku 1253 przyznając te ziemie Bolesławowi Wstydliwemu księciu krakowskiemu. Spory te jednak nie ustawały i toczyły się dalej z orężem w ręku.
    W tych warunkach po rozgromieniu Jaćwingów, Bolesław musiał dążyć do umocnienia swojego władztwa na południowym Podlasiu porzez celowe popieranie osadnictwa małopolskiego oraz poprzez zabezpieczenie kraju przed napadami wrogów. Następstwem tego dążenia było wzmożenie napływu u osadników małopolskich, zwanych wówczas "Siedlcami" a w dziedzinie obrony osadzenie znaczniejszych grodów załogami zbrojnymi pod dowództwem wyznaczonych rycerzy, którzy sprawowali tu władzę wojskowa i administracyjną z ramienia księcia.
    W ramach tego osadnictwa i tworzenia administracji polskiej w grodzie mordzkim osadzona została załoga pod dowództwem nieznanego z imienia rycerza z herbu Samson, pochodzącego z Koszyc z Ziemi Krakowskiej. Od tego rycerza pochodzili późniejsi dziedzice włości mordzkiej Koszyccy, a od załogi mieszczanie i szlachta osiadła we wsiach sąsiednich.
    Gród mordzki leżał wówczas w rubieżach księstwa Boloesławowego. Nadto tędy wiodły szlaki najazdów łupieżczych Jaćwingów a później Litwinów. Wreszcie niezbyt często niebezpieczeństwo zagrażało również od książąt ruskich naciskanych przez Tatarów lub działających z nimi wspólnie.
    Dlatego zachodziła potrzeba prowadzenia tu szczególnie silnego obwarowania miejsc obronnych. Kierując się tymi względami rycerz Bolesławowy z Koszyc przy pomocy załogi i osiadłych przy grodzie siedlców na miejscu dawnego grodu zbudował zamek warowny, otoczony murami i głęboką fosa napełniona wodą.
    Na potwierdzenie tej legendy brak wprawdzie dowodów historycznych, wydaje sie jednak że jest ona w dużej mierze prawdopodobna na podane wyżej okoliczności. Obecnie jest tylko jeden sposób uzyskania potwierdzenia tej legendy: przeprowadzenie badań archeologicznych grodu dawnego i zamku mordzkiego (Założenia parkowe z wieku XVIII wykorzystujące elementy wcześniejszej fortyfikacji /fosa, wał/. Przebieg fos połączonych ze stawem od południa, czytelny na wschodzie i na zachodzie od pałacu. W części wschodniej przed fosą ślady wału; w narożniku płn-wsch pozostałości zarysu bastionu).
    Z wykazanej przeszłości rodu mordzkiego wynika, że był on własnością księstwa krakowsko - sandomierskiego (ziemia łukowska) i stanowił bardzo ważny punkt obronny, administracyjny i gospodarczy. Niedługo jednak trwała jego przynależność do małopolski. W najazdach na ziemie polskie Jaćwingów zmienili Litwini, którzy po wielu najazdach i wojnach znaczną część Podlasia zagarnęli w czasach burzliwego panowania Władysława Łokietka. Zabór ten został uprawniony na mocy ugody w 1366 roku zawartym między Kazimierzem Wielkim a Giedyminem. Wówczas Mordy znalazły się w obrębie ziemi drohickiej i wraz z nią weszły w skład księstwa a później województwa trockiego.
    Wśród tych przemian terytorialnych i politycznych pierwszym historycznie udokumentowanym faktem była budowa kościoła drewnianego i i utworzenie parafii mordzkiej przez potomka Bolesławowego rycerza z Koszyc, Jana Koszyckiego, który uposażył kościół gruntami i dziesięcina od braci swych osiadłych w Skolimowie i Czepielinie. A stało się to w roku 1408. Miało to kapitalne znaczenie nie tylko pod względem religijnym ale i kulturalnym, gospodarczym i politycznym. W ten sposób jako gród kościelny stały się ośrodkiem życia należącej do tej parafii okolicznych wsi i osiedli. To z kolei pociągnęło ze sobą rozwój grodu przez coraz liczniejsze skupianie się w nim ludności i przez różnicowanie jej zajęć. Nale��y zauważyć, ze na południowym Podlasiu był to pierwszy kościół i pierwsza parafia. W innych miejscowościach budowa kościołów i tworzenie parafii miało miejsce dopiero w kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat później: Zbuczyn-1418 r., Pruszyn-1430 r., Łosice 1511 r., Siedlce 1532 r., a więc 124 lata później.
    Zaistniałe warunki zadecydowały o tym wówczas, ze Mordy stały się osiedlem przodującym, wyróżniały się dość szybko a tym samym nabierały charakteru miejskiego. W 80 lat później uzyskały prawa miejskie. Zięć ówczesnego dziedzica Mordów Jana Koszyckiego, Stanisław z Korczewa, otrzymał w roku 1488 od króla Kazimierza Jagiellończyka przywilej lokacyjny miasta. Na mocy przywileju Mordom nadane zostało prawo chełmińskie przy równoczesnym uwolnieniu od wszelkich danin i opłat na 12 lat.
    W tych warunkach Mordy znacznie wyprzedziły prawie wszystkie inne miasta podlaskie o kilkadziesiąt i więcej lat. Wcześniej otrzymały prawa miejskie tylko cztery miasta północno-wschodniego Podlasia: Sokołów Podlaski-1424 r., Zembrów-1430 r., Łomża-1428 r., Bielsk Podlaski-1440 r., zaś wszystkie pozostałe znacznie później: Drochiczyn-1498 r., Łosice-1505 r., Siedlce 1547 r., itd.
    Dane wyżej przytoczone pozwalają na stwierdzenie, ze na terenie południowego Podlasia Mordy są miastem rzeczywiście najstarszym, że posiadały niegdyś pozycję miasta przodującego.
    W początkach XV wieku Mordy były własnością Pawła, Jana, Stanisława, Macieja i Piotra Koszyckich. Nadane w 1434 roku Stanisławowi Korczewskiemu przez Zygmunta Kiejstutowicza, wielkiego księcia litewskiego.

« wstecz