Cmentarz żydowski w Mordach

Uwaga!! Zmiana numeru rachunku bankowego do opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi! Od dnia 1 stycznia 2020 r. opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi należy wnosić na nowy rachunek bankowy Miasta i Gminy Mordy o numerze 21 8038 0007 0042 2756 2000 0440 Bank Spółdzielczy w Łosicach, o/Mordy.

"A jeśli (....) chory, uchowaj Boże, kona, wówczas członkowie bractwa nie ustąpią z jego domu i w liczbie dziesięciu osób pozostaną tam do wydania przez niego ostatniego tchnienia, a potem uczynią wszystko jak się należy w myśl przepisów".
Z księgi Bractwa Pogrzebowego w Mordach

Nie wiemy, kiedy pierwsi Żydzi zamieszkali w Mordach. Istotny rozwój osadnictwa żydowskiego w tej miejscowości przypadł na XIX wiek. Liczba Żydów wzrosła z 531 osób w 1827 roku do 1.206 osób w 1857 roku, co stanowiło około 65% całej ludności miasta. Większość zamieszkałych tu Żydów zajmowało się handlem i rzemiosłem. W Mordach istniały dwie synagogi, w jednej z nich dominowały wpływy chasydzkie. Po I wojnie światowej w Mordach zaczęły organizować się komórki Bundu, który uzyskał tu znaczne wpływy. W czasie wojny radziecko-polskiej w 1920 roku w Mordach stracony został jeden z czołowych działaczy tej organizacji - Israel Lederman, oskarżony przez polskie władze o współpracę z bolszewikami. W spisie powszechnym w 1921 roku 1.746 mieszkańców Mord zadeklarowało pochodzenie żydowskie. W okresie międzywojennym w Mordach bardzo aktywnie działało szereg organizacji żydowskich, z Poalej Syjon na czele. W 1940 roku hitlerowcy niedaleko Mord zorganizowali obóz pracy dla Żydów, a 1941 roku - getto. W 1942 roku getto zlikwidowano, a Żydów zamordowano w Treblince. Po wyzwoleniu miasteczka w 1945 roku w niejasnych okolicznościach z rąk partyzantów zginęło dwóch ocalałych Żydów, mieszkańców Mord. Populacja Żydów w Mordach była zawsze stosunkowo liczna i przekraczała 50% ogółu, w 1921 roku w Mordach mieszkało 1746 Żydów, na ogólną liczbę 3268 mieszkańców.

Cmentarz żydowski w Mordach położony jest przy ul. 11 Listopada, około 800 metrów na wschód od centrum miejscowości. Przed wojną zajmował 1 hektar powierzchni, dziś znajduje się na nim około kilkadziesiąt macew, w większości zniszczonych. Cmentarz zdewastowany został w okresie powojennym, część macew wykorzystano do wybudowania rampy przy stacji kolejowej.

Warto wiedzieć, że w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie przechowywana jest oryginalna księga bractwa pogrzebowego Chewra Kadisza w Mordach. Jest to jeden z nielicznych tego typu dokumentów, ocalałych z wojennej pożogi.

tekst: Artur Cyruk